Cele i założenia
W dniu 7 grudnia 2022 r. Komisja Europejska (dalej „KE”) przyjęła projekt rozporządzenia, które zharmonizuje w UE przepisy prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące pochodzenia dziecka COM (2022) 695 final (dalej „Projekt rozporządzenie”).
Zgodnie z nim pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie członkowskim będzie uznawane w pozostałych bez specjalnej procedury. Projekt musi zostać przyjęty jednomyślnie przez Radę UE (czyli państwa członkowskie) po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego (dalej „PE”).
Autorzy projektu skoncentrowali się na interesie i prawach dziecka.
Nowe rozporządzenie zapewni przejrzystość w zakresie prawa wszystkim rodzinom, które znajdują się w sytuacji transgranicznej w Unii Europejskiej (dalej „UE”). Odnosi się to przemieszczania się z jednego państwa UE do drugiego w celu podróżowania lub pobytu, czy też dlatego, że mają rodzinę lub majątek w innym państwie UE.
Przebieg
Pierwszorzędny aspekt wniosku jest taki, by zastrzec, że pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie UE było uznawane w pozostałych bez specjalnej procedury.
Chodzi tu o takie kwestie jak dziedziczenie, alimenty, piecza nad dzieckiem czy prawo rodziców do reprezentowania dziecka pod względem prawnym np.
w sprawach szkolnych lub zdrowotnych.
Warto zważyć, że stosownie do wykładni Trybunału Sprawiedliwości UE, przepisy prawa UE, w szczególności te dotyczące swobodnego przemieszczania się, już obecnie przewidują, że pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie UE powinno być uznawane w pozostałych państwach UE do niektórych celów: dostępu do terytorium, prawa pobytu, niedyskryminacji w stosunku do obywateli. Warto dodać,
że nie dotyczy stosuje się to do praw wynikających z przepisów krajowych.
Obecnie w państwach UE obowiązują różne przepisy krajowe dotyczące jurysdykcji, prawa właściwego i uznawania pochodzenia dziecka, co niejednokrotnie wywołuje trudności prawne dla rodzin znajdujących się w sytuacji transgranicznej. Sporadycznie wymagane jest wszczęcie postępowania administracyjnego, a nawet sądowego, aby pochodzenie dziecka zostało uznane. Co do zasady postępowania
te są kosztowne i czasochłonne, a ich rezultaty nieokreślone.
Projekt rozporządzenia ma zatem na celu ochronę praw podstawowych dzieci, zapewnienie rodzinom pewności prawa oraz zmniejszenie kosztów i obciążeń prawnych w przypadku rodzin, a także w przypadku systemów administracyjnych i sądowych państw UE. Wskazany powyżej projekt umożliwia inaczej mówiąc dzieciom znajdującym się w sytuacji transgranicznej korzystanie z praw wynikających z pochodzenia na mocy ustawodawstwa krajowego.
Wniosek KE musi zostać przyjęty jednomyślnie przez Radę po zasięgnięciu opinii PE. Po upływie pięciu lat od wejścia w życie rozporządzenia KE oceni jego stosowanie przez państwa członkowskie i będzie wówczas mogła zaproponować zmiany do jego przepisów.
Projekt ten będzie uzupełniał inne przepisy UE prawa prywatnego międzynarodowego dotyczące takich kwestii jak np. dziedziczenie. Nie harmonizuje on materialnego prawa rodzinnego, które pozostaje w gestii państw UE.
Podstawowymi zagadnieniami zawartymi w projekcie rozporządzenia są:
– określono, które sądy państw UE mają jurysdykcję w sprawach dotyczących pochodzenia dziecka, tak aby służyło to zabezpieczeniu najlepszego interesu dziecka (wskazanie jurysdykcji),
– przyjęcie, że zasadniczo prawem właściwym do ustalenia pochodzenia dziecka powinno być prawo państwa, w którym osoba rodząca ma miejsce zwykłego pobytu. Na wypadek gdyby ta zasada skutkowała ustaleniem pochodzenia dziecka tylko w odniesieniu do jednego rodzica, przewidziano też inne możliwości ustalenia tego pochodzenia w odniesieniu do obojga rodziców (prawo właściwe),
– uznawanie orzeczeń sądowych i dokumentów urzędowych ustalających pochodzenie dziecka lub stanowiących dowód tego ustalenia. Przyjmuje się, że pochodzenie dziecka ustalone w jednym państwie UE powinno być uznawane w pozostałych państwach UE bez specjalnej procedury,
– oraz fakt, że dziecko (albo jego przedstawiciel prawny) może zwrócić się o wydanie takiego poświadczenia do państwa UE, które ustaliło pochodzenie dziecka,
i wykorzystać je do udowodnienia pochodzenia w pozostałych państwach UE. KE zaproponowała w takich przypadkach jednolity wzór, wspólny dla całej UE. Korzystanie zatem z poświadczenia byłoby dla rodzin fakultatywne, ale miałyby one prawo o nie wystąpić i uzyskać jego uznanie w całej UE.
r.pr. dr Wiktor Czeszejko-Sochacki, LL.M.