Część IV (ostatnia)
Uregulowanie w kodeksie spółek handlowych przepisów o prostej spółce akcyjnej (dalej „PSA”) na wzór przepisów spółki akcyjnej (dalej „SA” umożliwia efektywne wdrożenie programów motywacyjnych).
Ma to źródło w tym, że PSA jak SA a odmiennie od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, oferują zróżnicowane mechanizmy emitowania akcji
i pozyskiwania środków z rynku. Odnośnie PSA mamy do czynienia z podmiotem będącym mniej sformalizowanym od dotychczasowych spółek kapitałowych, dając jednocześnie szerokie pole rozwoju. Przy start-upach, w szczególności, gdy nastąpi potrzeba większego pozyskania kapitału poprzez dopuszczenie akcji do obrotu giełdowego (GPW), konieczne będzie przekształcenie PSA w SA.
W niniejszych wpisach opisane zostały 3 najważniejsze rodzaje programów motywacyjnych dostępne w PSA, w poniższym ten na bazujący na emisji akcji własnych przez PSA w celu ich umorzenia.
Na podstawie przepisu art. 30047 § 1. pkt. 1) k.s.h. Spółka nie może nabywać wyemitowanych przez nią akcji (akcje własne), jednak zakaz ten nie dotyczy,
w szczególności nabycia akcji w celu ich umorzenia (buy-back).
Powyższy zakaz został wprowadzony by zapobiec przypadkowi, gdy spółka stawałaby się swoim własnym wspólnikiem, gdyż wtedy pojawia się realne ryzyko podporządkowanie spółki interesom jej zarządu. Wprowadzenie przedmiotowego zakazu (art. 30047 § 1 i 2 k.s.h.) oraz zakazu wykonywania przez nią praw udziałowych z takich akcji (art. 30047 § 8 k.s.h.) stanowi przeciwdziałanie zjawisku tzw. autokontroli, kiedy spółka, nabywając własne akcje uzyskuje kontrolę nad samą sobą albo poprzez większość głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, albo poprzez zmniejszenie liczby akcji u innych akcjonariuszy poniżej wymaganego kworum.
Przepis art. 30047 § 1 pkt 1 k.s.h. odnosi się do art. 30044 k.s.h., który stanowi o dobrowolnym umorzeniu nabywanych akcji. Sam powyższy przepis decyduje pośrednio o dopuszczalności umorzenia akcji nabywanych od akcjonariusza, stąd przepis art. 30047 § 1 pkt 1 k.s.h. jest dopełnieniem regulacji nabywania akcji w celu ich umorzenia.
W wyniku nabycia przez PSA akcji własnych powstaje w obszarze członkostwa nietypowa i szczególna relacja prawna między tą spółką a nią samą jako własnym akcjonariuszem. Dotyczy przede wszystkim nabycia tych akcji w celu ich umorzenia,
a więc z zamiarem ich prawnego unicestwienia, które może mieć formę umorzenia dobrowolnego, przymusowego albo automatycznego i następuje za spłatą nie łącząc tego z obniżeniem kapitału zakładowego.
Konstrukcja ta powinna mieć charakter przejściowy, terminowy, ograniczony w czasie. Na podstawie jednak przepisów art. 30047 § 6 k.s.h. wynika, że jej przejściowość odnosi się jedynie do pewnych sytuacji a w przeważającej części przypadków dopuszczalności nabywania akcji własnych zasadą jest brak wyraźnego ograniczenia. W tym okresie istnienia PSA prawa akcyjne w tej spółce nie wygasają, ale znajdują się niejako w stanie uśpienia, do momentu ich umorzenia.
Regulacje art. 30047 § 1–8 k.s.h., w szczególności: zakaz nabywania akcji własnych, zasady dopuszczalnego nabycia akcji własnych, status czynności rozporządzających dokonanych wbrew zasadom nabywania akcji własnych, oraz zakaz wykonywania praw udziałowych z akcji stosuje się odpowiednio do nabycia akcji spółki przez osobę trzecią, działającą na rachunek spółki. Dotyczy to także nabycia akcji spółki dominującej przez spółkę lub spółdzielnię zależną (art. 30047 § 9 k.s.h.).
W świetle art. 30047 § 6 k.s.h. akcje własne nabyte z naruszeniem art. 30047 § 1–3 k.s.h. powinny zostać zbyte w terminie jednego roku od dnia ich nabycia przez PSA pod rygorem dokonania przez zarząd (albo w systemie monistycznym radę dyrektorów) ich niezwłocznego umorzenia bez uchwały akcjonariuszy. Skutkuje to tym, że nabycie akcji własnych w celu umorzenia nie łączy się z obowiązkiem ich zbycia w ściśle określonym terminie, np. w terminie roku od dnia ich nabycia, a zatem, że spółka ta może być w tym obszarze własnym akcjonariuszem w zasadzie bez ograniczenia czasowego.
Niezależnie czy akcje własne zostały przez PSA nabyte w dopuszczalnych przypadkach wyjątkowych przewidzianych w art. 30047 § 1–4 k.s.h. czy też z naruszeniem powyższych unormowań, zgodnie z art. 30047 § 7 k.s.h. z nabyciem tym mają miejsce wyraźne skutki prawne, które powstają w wielu płaszczyznach:
– w obszarze praw członkowskich inkorporowanych w akcjach własnych PSA (praw PSA jako własnego akcjonariusza) skutkiem ich nabycia przez tę spółkę jest wyłączenie możliwości wykonywania tych praw, z wyjątkiem uprawnień do ich zbycia bądź czynności, które zmierzają do ich zachowania;
– w obszarze rachunkowości tej spółki jest wymóg umieszczenia akcji własnych w jej bilansie w osobnej pozycji aktywów;
– w obszarze majątkowym PSA łączy się z tym wymóg zmniejszenia kapitału rezerwowego utworzonego zgodnie z art. 30047 § 2 pkt 3 k.s.h. w celu nabycia akcji własnych na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego w uchwale akcjonariuszy, jak również odpowiedniego zwiększenia kapitału albo kapitałów,
z których został on utworzony.
Zapłata ceny nabycia akcji własnych z tytułu umorzenia akcji nie może doprowadzić do zmniejszenia kwoty kapitału akcyjnego poniżej 1 zł (art. 30015 § 4 k.s.h.); nie może doprowadzić do utraty przez spółkę, w normalnych okolicznościach, zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania wypłaty (art. 30015 § 5 k.s.h.); może nastąpić po wpisie zmiany wysokości kapitału akcyjnego do rejestru (art. 30015 § 6 k.s.h.).
Przepis art. 30047 § 7 k.s.h. nakazuje umieścić akcje własne w bilansie w osobnej pozycji aktywów spółki oraz zmniejszyć kapitał rezerwowy utworzony zgodnie z art. 30047 § 2 pkt 3 k.s.h. i odpowiednio zwiększyć kapitał albo kapitały, z których został on utworzony.
Czynności prawne rozporządzające dokonane z naruszeniem zakazu nabywania akcji własnych tj. z naruszeniem art. 30047 § 1–4 k.s.h., pozostają ważne (art. 30047 § 5 k.s.h.). Wiąże się z tym obowiązek zbycia akcji własnych przez PSA pod rygorem powinności ich umorzenia.
r.pr. dr Wiktor Czeszejko-Sochacki, LL.M.