Wprowadzenie
Według polskiego prawodawstwa podmiotem („właścicielem”) praw autorskich (dalej „PA”) może być wyłącznie twórca (art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, dalej „u.p.a.p.p.”). W efekcie, wynika z tego, że PA mogą pierwotnie przysługiwać wyłącznie osobom fizycznym. Wspomniane prawa nie mogą zatem przysługiwać programom, choćby ich wytworem były nawet najoryginalniejsze dzieła. Warto też zauważyć, że autorem takich dzieł nie może zostać twórca danego programu. Z powyższego wynika, że samodzielność pracy sztucznej inteligencji i definicja twórcy wykluczają się.
W dniu 20 października 2020 r. Parlament Unii Europejskiej (dalej „PE”) przyjął 3 rezolucje odnoszące się do sztucznej inteligencji (dalej „SI”) – Prawa własności intelektualnej w dziedzinie rozwoju technologii sztucznej inteligencji (P9_TA(2020)0277), które dotyczą następujących obszarów: etyki SI, odpowiedzialności cywilnej w związku z wykorzystaniem SI oraz własności intelektualnej w odniesieniu do SI.
Rezolucje dotyczą następujących obszarów:
– etyki SI – Rezolucja PE z dnia 20 października 2020 r. zawierająca zalecenia dla KE w sprawie ram aspektów etycznych sztucznej inteligencji, robotyki i powiązanych z nimi technologii (2020/2012(INL)),
– odpowiedzialności cywilnej za SI – Rezolucja PE z dnia 20 października 2020 r. z zaleceniami dla Komisji w sprawie systemu odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję (2020/2014(INL)), oraz
– aspektów praw własności intelektualnej w stosunku do SI – Rezolucja PE z dnia 20 października 2020 r. w sprawie praw własności intelektualnej w dziedzinie rozwoju technologii sztucznej inteligencji (2020/2015(INI)), dalej „PWI”.
PWI jest najkrótszą rezolucją przedstawioną przez PE, w zakresie praw własności intelektualnej w odniesieniu do SI – ważne by odróżnić twórczość człowieka wspomaganą przez SI od twórczości autonomicznie generowanej przez SI. Ważne jest by twórczość generowana przez SI autonomicznie wiązała się z koniecznością wdrożenia regulacji w zakresie ochrony praw własności intelektualnej (kwestie własności, wynalazczości, odpowiedniego wynagrodzenia itd.). Rezolucja różni się od wszelkich praw własności intelektualnej przyznawanych w odniesieniu do twórczości wytworzonej przez SI oraz stanowi, że kiedy SI jest wykorzystywana wyłącznie jako narzędzie wspomagające autora w procesie tworzenia, nadal zastosowanie mają obecne ramy własności intelektualnej.
PA i SI
W swoim stanowisku PE zaznacza, że twórczość technologiczna tworzona przez technologie SI musi być chroniona w ramach praw własności intelektualnej, aby zachęcić do inwestowania w tę formę twórczości i zwiększyć pewność prawa dla obywateli, przedsiębiorstw i wynalazców, którzy obecnie należą do najczęstszych użytkowników technologii SI. Dzieła wyprodukowane samodzielnie przez sztuczne podmioty i roboty mogą nie kwalifikować się do ochrony na podstawie PA w celu poszanowania zasady oryginalności związanej z osobą fizyczną, gdyż pojęcie „twórczości intelektualnej” odnosi się do osoby autora. Jednocześnie, w razie gdy zostanie ustalone, że takie utwory mogą być chronione PA, zaleca się, by wszelkie prawa własności przysługiwały wyłącznie osobom fizycznym lub prawnym, które stworzyły utwór, zgodnie z prawem i wyłącznie za zgodą podmiotu praw autorskich (jeśli wykorzystywane są materiały chronione PA). Mogą zostać jednak zastosowane wyjątki lub ograniczenia odnoszące się do PA.
PE stanowi, by w przypadku, gdy SI jest stosowana wyłącznie jako narzędzie, wspomagające autora w procesie tworzenia, nadal obowiązywały obecne przepisy PA, inaczej wytwory produkowane autonomicznie przez sztucznych agentów czy roboty nie kwalifikują się do ochrony prawnoautorskiej, z uwagi na brak autora będącego osobą fizyczną (tzw. przesłanka oryginalności). Inaczej mówiąc w zakresie praw własności intelektualnej w odniesieniu do SI, należy odróżnić twórczość człowieka wspomaganą przez SI od twórczości autonomicznie generowanej przez SI. W pierwszym przypadku nie pojawiają się szczególne wyzwania regulacyjne, gdyż SI jest wykorzystywana wyłącznie jako narzędzie wspomagające autora w procesie tworzenia i tu nadal zastosowanie mają obecne ramy prawa własności intelektualnej, o tyle twórczość generowana przez AI autonomicznie wiąże się z koniecznością wdrożenia regulacji w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, takimi jak kwestie własności, wynalazczości i odpowiedniego wynagrodzenia, a także kwestie związane z potencjalną koncentracją na rynku.
PE dopuszcza, że niektóre autonomiczne wytwory SI mogą zostać w przyszłości objęte ochroną w ramach nowego reżimu praw własności intelektualnej, aby zachęcić przedsiębiorców do inwestycji w tę formę tworzenia. Przedmiotowa rezolucja nie proponuje na razie konkretnych rozwiązań. Wskazać należy, że prawa do wytworów powstałych w wyniku działalności twórczej SI powinny być przyznawane wyłącznie osobom fizycznym lub prawnym (a nie maszynom) i postuluje o przyjęcie neutralnego technologicznie podejścia do takiej ochrony. Jednocześnie w rezolucji zawarta jest opinia, na podstawie której nie należy dążyć do nadania osobowości prawnej technologiom SI, ponieważ mogłoby to negatywnie wpłynąć na bodźce motywacyjne twórców będących ludźmi.
PE wskazuje ponadto, że wyważona ochrona praw własności intelektualnej w odniesieniu do technologii SI oraz wielowymiarowy charakter takiej ochrony mają kluczowe znaczenie. Konkludując PE zwraca uwagę, że ważne jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony praw własności intelektualnej, zagwarantowanie pewności prawa i budowanie niezbędnego zaufania zachęcającego do inwestycji w te technologie oraz zapewniającego ich długoterminową rentowność i wykorzystywanie przez konsumentów.
Wnioski i postulaty
Rezolucja wzywa do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony PWI w kontekście SI oraz zagwarantowania pewności prawa w tym zakresie. Służy to budowaniu niezbędnego zaufania przedsiębiorców UE, zachęcającego do inwestycji w technologie SI.
Założenie, że regulacja PWI nastąpi w formie rozporządzenia nie dyrektywy przyczyni się do utrzymania jednolitej strategii wykorzystania SI przez przedsiębiorców mających siedziby w więcej niż jednym państwie UE. Plany przeprowadzenia oceny wpływu SI na poszczególne sektory gospodarki UE należy uznać za właściwy.
r.pr. dr Wiktor Czeszejko-Sochacki, LL.M.